Art ♡ Cruijff

On Friday during the seven hour Cruijff Tribute of online tv channel FC Afkicken I read my column (in Dutch) about Cruijff and art. Talking about and mentioning artworks by Paul Huf, Marlene Dumas, Anton Corbijn and Ben Mosley, Daniel Nyari Page, hallyink, Arne Hiddingh, Marija Marković, Off-foot Soccer and A guy called minty.

‘Cruijff is religious art, with a signature’.

Afterwards I joined the table talking about sport and art and my initiative Art Loves Sport! You can read my full column (in Dutch) here!

COLUMN ABOUT CRUIJFF AND ART

Als je in de Dikke van Dale de betekenis van heilig opzoekt staan er de volgende betekenissen:

zonder zonde, volmaakt, eerbiedwaardig, verheven, onkreukbaar, onverbreekbaar

Johan Cruijff is zeker niet zonder zonde in zijn leven geweest, dat kunnen echter maar weinige zeggen, maar het is onmiskenbaar dat hij in zijn leven en nog ver daarna een verheven en onkreukbare status heeft bereikt. Kunstenaars houden van helden en spannende levensverhalen en proberen door kunstwerken van hen te maken dichterbij te komen en wellicht een glimp te voelen van de magie van de persoon. Dit maakt dat er wereldwijd kunstwerken gewijd zijn aan Johan Cruijff en zelfs door een generatie kunstenaars die hem alleen maar kennen als samaritaan en nooit hebben zien spelen of coachen. Na het overlijden van meneer Cruijff ging Peter Heerschop in zijn radio column nog een stukje verder.

‘Cruijff was zo goed als Messi, maar dan met bewegingen van dansante kunst. Cruijff danst, zweeft, betovert en zet een handtekening bij zijn doelpunt. Cruijff was Kunst.‘

Een van de bekendste en eerste kunstwerken van een jonge Johan Cruijff is de foto gemaakt door de legendarische Nederlandse fotograaf Paul Huf uit 1967. De foto heeft een vaste plek in het Amsterdam Museum en laat de jonge Johan Cruijff zien, samen met mede talenten Klaas Nuninga, Piet Keizer en Sjakie Swart. Allen gekleed in rode shirts en blauwe broeken. Het gekozen lijnenspel van de vier jonge lichamen vormen één compositie. Op het oog een simpele foto, maar de moeilijkheidsgraad vormt nog steeds een uitdaging voor de fotografen die jaarlijks een pastiche proberen te schieten.

Paul Huf vond dit zelf overigens helemaal geen kunst foto. Hij zei in een interview een paar jaar voor zijn overlijden:

‘Er is al zoveel over die foto van de voorhoede van Ajax gezegd. Voor mij is het gewoon de cover van Elseviers weekblad geweest in 1967. Maar er zijn nu ook ontzettend veel experts ontstaan, die foto’s gaan uitleggen, waardoor het dus kunst is. En daar hou ik zelf niet zo heel erg van. De foto is gemaakt en daar is verder niet over nagedacht.’

Het afbeelden van sporters in de kunst doet mij denken aan de vroege Christelijke traditie in de kunst waar iconen gemaakt werden van belangrijke heiligen. De heiligen die het eren waard waren, werden geschilderd op houten panelen en het schilderen van een icoon werd gezien als een religieuze handeling op zichzelf en ging in de regel gepaard met gebed. De hand van de schilder werd geleid door de hand van God. Een hand die in de voetbalwereld nog wel vaker zijn opwachting zou maken. Daarom werden de iconen niet gesigneerd door de maker.

Voetbal en religie zijn ook altijd al verbonden geweest en zijn dat tot het eind der dagen. De hoeveelheid spelers die voor de wedstrijd een kruisje slaan, naar boven wijzen bij het scoren van een doelpunt en religieuze teksten op hun ondershirts schrijven zijn niet op tweeduizend handen te tellen. Cruijff zelf was niet een zeer gelovig man. Hij zei er ooit over:

‘Ik geloof niet. In Spanje slaan alle 22 spelers een kruisje voordat ze het veld opkomen, als het werkt, zal het dus altijd een gelijkspel worden.’

Naast dat voetbal en religie naast elkaar bestaan en voor sommige mensen noodzakelijk samen gaan, gaan er sinds het verliezen van de plek van de authentieke religie in de samenleving stemmen op voor andere religie. Football is my religion, is in bijna alle voetbalstadions op spandoeken te vinden. The Stadium is my Church! Elke zondag gaan halve bevolkingsgroepen in plaats van naar de kerk, naar het stadion om hun helden in gezamenlijk gezang naar de overwinning te helpen.

Ruud Stokvis betoogt in zijn studie Lege kerken, volle stadions, dat sport de rol van religie heeft overgenomen, omdat sport net zoals geloof een combinatie van vormende, bindende en zingevende functies is. Hij stelt:

‘Het gaat om het opgaan in een groter geheel: echt iedereen kijkt, juicht bij winst en baalt bij verlies. Het is zingeving in emotionele zin.’

Waar vroeger de iconen afbeeldingen van heiligen waren is er sinds de opkomst van pop-art en het modernisme een vervaging van de grenzen tussen hoge en lage cultuur. Waar vroeger de relatie tussen de kunst en de populaire cultuur een stille liefdesrelatie was waar niet teveel over gesproken werd, is het tegenwoordig toegestaan om je openlijk uit te spreken over deze liefde voor muzikanten, artiesten en atleten. Met ook tot gevolg: een prachtige collectie door Cruijff geïnspireerde kunstwerken.

Ter gelegenheid van de 50e verjaardag van Johan Cruijff maakte Marlene Dumas, een van de beroemdste Nederlandse kunstenaars, dit dubbelportret van de voetballer. Dumas, bekend van haar vele portretten, van vaak beroemde of beruchte personen, ontdoet ze altijd van hun context. Door het beeld te isoleren, ligt de focus volledig op de persoon die geportretteerd is en niet op de beeldvorming die er rondom hem of haar bestaat. In slechts enkele lijnen zet Dumas in haar kenmerkende stijl een treffend portret van de jonge en oudere Cruijff neer. Zijn beroemde lokken, pretogen en uiteindelijk rimpels, maken het onmogelijk om hem er niet in te herkennen en vertellen door twee treffende beelden een heel levensverhaal.

Toen meneer Cruijff 65 werd legde de wereldberoemde Nederlande fotograaf, filmmaker en ontwerper Anton Corbijn, Johan Cruijff vast in zijn kenmerkende rauwe zwart-wit stijl in een industriële omgeving. Dit leverde beelden op die als je ze eenmaal hebt gezien niet snel van je netvlies verdwijnen en overduidelijk de handtekening van Corbijn dragen. Je ziet en voelt plezier, respect en bescheidenheid.

Niet alleen in Nederland hebben de prestaties van Cruijff kunstenaars en ontwerpers geïnspireerd. Internationaal bekende kunstenaars zijn geïnspireerd door de mythe van Cruijff. Als je door voetbal geïnspireerde kunst maakt, dan is het onmogelijk om niet ooit een keer een werk van ons aller Johan te maken. Zelfs de kunstenaars die zijn carrière nooit hebben meegemaakt worden getrokken door de verhalen over Cruijff en zijn karakteristieke zijn.

Dit is slechts een kleine selectie van werken, van de Servische designer Marija Markovic, Engelse action painter Ben Mosley, Amerikaanse designers Daniel Nyari & Case Jernigan (aka Off-Foot Soccer)

illustrator A Guy Called Minty uit Wales, Nederlandse schilder Arne Hiddingh, Servische ontwerper Zoran Lucic, Engelse Illustrator HallyInk.

Cruijff was toen hij nog leefde al het grootste icoon en export product wat ons koude kikkerland ooit heeft voort gebracht.. Dit is na zijn overlijden niet minder geworden en hij zal voor altijd onze grootste voetballer zijn. Een heilige status heeft hij misschien niet in Nederland, want daar zij wij dan weer net te nuchter voor, maar in Catalonië zeker wel.

De Zwitserse schilder David Diehl probeert door zijn ikonen schilderijen serie in zijn ogen legendarische voetballers tot een heilige status te verheffen, en door het maken van de iconen zelf een stukje dichterbij hen te komen. Zijn panelen zijn de ultieme verbinding tussen religie en voetbal. Hand geverfd. In opperste concentratie. Op hout. Een gouden aureool. Het voetbal icoon de kijker aankijkend, zodat je als aanschouwer wellicht de mogelijkheid krijgt om een moment van contact te voelen met de sterren die altijd op een afstand blijven in het echte leven. David zal zeker niet zeggen dat zijn hand door God wordt geleid, hij is een trots kunstenaar, en met recht, maar ondertekenen doet hij zijn iconen ook niet.

De kunstwerken die al gemaakt zijn en de velen die nog gemaakt zullen worden geven ons de mogelijkheid om af en toe ons even los te maken van de wereld en terug te denken aan alles wat Johan Cruijff ons heeft gegeven. Zijn karakteristieke en niet tegen te houden bewegingen op het veld, zijn oneindig diepe pretogen en zijn glimlach creërende, niet tegen te spreken, uitspraken blijven hierdoor voor altijd bestaan.

Als voetbal religie is. Dan is Johan Cruijff zonder enige twijfel onze grootste heilige. Of hij God is of de Verlosser, dat laat ik aan jullie. Maar elk kunstwerk dat gemaakt is en nog gemaakt zal worden, heeft hij totaal verdiend. Cruijff is heilige Kunst, met een handtekening, want zijn zonden zijn we allang vergeten.